|
ÇELİK ÜRETİMİ ve TEMEL ÜRÜNLERİ
Dünyada halen genel olarak çelik üretimi
-
Entegre tesislerde
(Kok fabrikası – yüksek fırın – çelikhane (bazik oksijen fırını) –
haddehane) demir cevheri ve kok kömürü ile veya
-
Elektrik ark
ocaklarında hurdanın (veya sünger demir / sıcak briketlenmiş demir
gibi hurda muadili malzemenin) ergitilmesi ile
gerçekleştirilmektedir. Bunların dışında OH (open hearth) yöntemi
gibi çok eski teknolojilerle üretim eski SSCB ülkelerinin
bazılarında devam etmekte olup, bu tesisler hızlı bir şekilde
ortadan kalkmaktadır.
Entegre tesislerde
üretim için temel hammadde demir cevheri ve kok kömürüdür. Demir
cevherini ergitebilmek için gereken enerji kok kömürü ile
sağlanmaktadır. Kok kömürü de koklaşabilir taş kömürlerinin kok
fabrikalarında işleme tabi tutularak içindeki gaz ve diğer uçucu
maddelerinin alınması ile elde edilir. Genelde entegre tesislerde
kok fabrikaları bulunmakla birlikte, son yıllarda çevre ile ilgili
kısıtlamalar paralelinde kok pazarı da gelişmiştir. Tahmin
edilebileceği gibi bu pazarda en büyük tedarikçi Çin’dir.
Çelik endüstrisi, eski tabirle, gerçek anlamda bir “ağır sanayi”dir.
Çelik üretimi çevresel etkileri olan bir süreçtir ve çevresel
etkilerin yok edilmesi / en aza indirilmesi önemli miktarda yatırım
gerektirmektedir. Örneğin bir milyon ton/yıl kapasiteli bir kok
fabrikasının kurulum maliyeti 200 milyon $ ise, çevre etkilerini
gidermek için gereken maliyet de yaklaşık bu kadardır. Bu durum
gelişmiş ülkelerdeki kok üretim kapasitelerinin her geçen yıl
azalmasına ve kok pazarının gelişmesine neden olmaktadır.
Çelik ürünlerini ise genelde
-
Uzun çelik
ürünleri ( yuvarlak inşaat demirleri, hafif, orta ve ağır
profiller vb.),
-
Yassı çelik
ürünleri ( sıcak haddelenmiş yassı çelik, levha, soğuk
haddelenmiş yassı çelik, kalay kaplı yassı çelik (teneke),
galvanizli yassı çelik vb),
-
Vasıflı çelik
ürünleri ( makine takım çelikleri, paslanmaz çelik vb)
olarak üç ana başlık
altında toplamak mümkündür. Çelik ürünlerinin hayatın her alanında
her an karşımıza çıktığının, yaşamımız için büyük önem taşıdığının
sanırım herkes farkındadır.
Kişi başına çelik
tüketimi hala ülkelerin kalkınmışlık göstergelerinden birisi olarak
dikkate alınmaktadır.
-
Gelişmiş ülkelerde
çelik tüketimi 400-600 kg/kişi/yıl civarında olup, ülkemizde bu
rakam 200 kg/kişi/yıl dolayındadır.
-
Gelişmiş ülkelerdeki
tüketimin % 60 – 70’i, ülkemizde ise % 40 -50’si yassı çelik
ürünlerine aittir.
Ülkelerin gelişmesi
paralelinde uzun çelik ürünleri tüketimi azalmakta, yassı ve vasıflı
çelik ürünleri tüketimi artmaktadır.
Günümüzde ağır
profiller haricinde uzun çelik ürünleri ile vasıflı çelik ürünleri
genellikle elektrik ark ocaklı tesislerde, yassı çelik ürünleri ise
entegre tesislerde üretilmektedir.
Yassı çelik ürünlerinde çeliğin içindeki istenmeyen maddelerin
kontrol altında tutulabilmesi, yani çeliğin kalitesi ve işlenebilme
özellikleri (eğilme, bükülme, uzama, esneme, boya tutma vb.) büyük
önem taşımaktadır.
Entegre tesislerde çeliğin istenen özelliklerde üretimini
gerçekleştirmek daha kolaydır. Elektrik ark ocaklı tesislerde sadece
hurda kullanarak yapılan üretimde istenen özellikleri elde edebilmek
çok zordur. Çünkü istenen özelliklere uygun hurda bulabilmek çok
zordur ve maliyeti yüksektir.
Entegre tesislerin kurulum maliyetleri yüksek olup, ekonomik
olabilmeleri açısından belli bir kapasiteye sahip olmaları
gerekmektedir. Yassı çeliği üretecek sıcak ve soğuk haddehanelerin
teknolojileri, dolayısı ile de maliyetleri uzun çelik üretecek
haddehanelere göre çok farklıdır. Entegre tesislerde üretim
sürecinin esnekliği azdır.
Bu nedenle çelik endüstrisi özellikle de yassı çelik endüstrisi
sermaye yoğun endüstrilerin içinde yer almaktadır. Günümüzde yeni
bir entegre tesis olarak bir ton yassı çelik üretim kapasitesi
yaratmak için gereken maliyet 1000–2000 $ arasında olabilmektedir.
Bu maliyet yurt içi katkı oranı, işgücü maliyeti, proje yönetiminin
niteliği ve projenin gerçekleştirilme hızı gibi etkenlere göre
değişkenlik göstermektedir.
Elektrik ark ocaklı tesislerde ilk yatırım maliyetleri ise oldukça
düşüktür. Tesislerin kurulumu kolaydır. Özellikle 80’li yıllardaki
teşviklerin de yardımı ile ülkemizde önemli bir uzun çelik üretim
kapasitesi oluşmuştur. Ancak ülkemizde yurt içi hurda elde etme
miktarları çok yetersiz olduğundan, elektrik ark ocaklı çelik
kuruluşlarımız bugün dünya hurda piyasasının en önemli
müşterilerinin başında gelmektedir.
Buraya kadar olan kısmı özetlemek gerekirse:
-
Çelik üretiminde
temelde iki yöntem vardır. Demir cevherinden üretim yapan entegre
tesisler ve hurdadan üretim yapan elektrik ark ocaklı tesisler.
-
Çelik ürünleri
temelde üç sınıfa ayrılır. Uzun çelik ürünleri, yassı çelik
ürünleri, paslanmaz ve vasıflı çelik ürünleri.
-
Yassı çelik ürünleri
genelde entegre tesislerde üretilir (son teknolojik gelişmeler
hariç tutulduğunda). Yassı çelik üretecek entegre tesislerin
kurulum maliyetleri, uzun çelik ürünleri üretecek elektrik ark
ocaklı tesislere göre oldukça yüksektir.
-
Çelik tüketimi
içinde yassı çeliğin payı ülkelerin kalkınması, gelişmesi
paralelinde artmaktadır.
Müçteba Bekcan
76
|
